„Od chałupy do chałupy – szlakiem drewnianej architektury Polesia Zachodniego“ jest to 3-letni, kompleksowy projekt zainicjowany w 2022 roku, o charakterze badawczym, edukacyjnym i animacyjnym, którego głównym celem jest dokumentacja, archiwizacja i jak najszersze udostępnienie zjawisk z zakresu dziedzictwa kultury tradycyjnej jakim jest budownictwo wsi powiatu włodawskiego. W oparciu o tą problematykę, projekt ma przyczynić się do integracji kulturowej członków społeczności wśród której zjawiska te funkcjonują. Odwołuje się do etnicznej i społecznej specyfiki tego terenu bazując na budownictwie tradycyjnym. Poprzez działania badawcze i edukacyjne chcemy pokazać ponadczasowe wartości i zjawiska dziedzictwa regionu związane z architekturą wiejską idąc o krok dalej – prezentując społeczny wymiar zagadnienia oraz wartość ludzkiej pracy.
Projekt opiera się na 3 filarach:
1. „Badania nad architekturą drewnianą wsi“
Działanie obejmuje badania nad architekturą wiejską powiatu włodawskiego zarówno części mieszkalnej - chałupy oraz zagrody; jak wyglądała dawna zagroda i jakie budynki wchodziły w jej skład, jakie prace i drobne rzemiosła odbywały się w obrębie zagrody, jakie elementy charakterystyczne pojawiły się w budownictwie danej wsi, jak wyglądało osadnictwo na tych terenach. Dodatkowym aspektem są badania etnolingwistyczne nad nazewnictwem związanym z budownictwem danych wsi. Działanie zakłada inwentaryzację techniczno - fotograficzną obiektów. Za pomocą kwestionariuszy badawczych przygotowanych przez ekspertów - pracowników UMCS wraz ze studentami (partnerów zadania), pracownicy muzeum dokonują inwentaryzacji zabudowań drewnianych wchodzących w skład zagrody takich jak: chałupy, stodoły, spichlerze, obory itp. Kwestionariusze oparte są na 3 zagadnieniach: techniczne elementy budownictwa, zmiany i remonty zabudowań na przestrzeni lat, ale również opowieści i wspomnienia mieszkańców, którzy właśnie sami lub z pomocą sąsiadów budowali sobie domy. Badania zakończą się w 2024 roku wydaniem publikacji. W pracę nad monografią będą zaangażowani nie tylko etnolodzy, ale także językoznawcy, kulturoznawcy, historycy oraz botanicy, aby szeroko opisać nie tylko aspekty konstrukcyjne, ale także zwyczaje podejmowane w trakcie budowy, historie obiektów i ich mieszkańców oraz ogródków przydomowych, które dopełniały wizerunek domu i gospodarstwa. Badania zostaną uzupełnione przez kwerendy w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków oraz gminnych rejestrach zabytków.
Każdego roku projektowego badania obejmować będą 3 gminy powiatu włodawskiego. W roku 2022 były to Gmina Wiejska Włodawa, Gmina Wyryki i Gmina Wola Uhruska.
2. „Szlakiem architektury drewnianej Polesia Zachodniego“
Jest to działanie promocyjne projektu. Polega na opracowaniu i wytyczaniu szlaku najstarszych zabytków drewnianej zabudowy wiejskiej na podstawie materiałów zebranych podczas badań. W efekcie realizacji działania powstanie wirtualna mapa w zakładce projektu na stronie www. muzeum oraz aplikacja mobilna. Na mapie tej systematycznie nanoszone będą zdjęcia obiektów zinwentaryzowanych podczas badań terenowych każdego roku. są tam również umieszczane zdjęcia najbardziej charakterystycznych zagród i chałup zarejestrowane w technologii 360 stopni, by jak najlepiej zobrazować układ gospodarstwa. Ponadto każdy użytkownik wchodząc na stronę muzeum może dodać zdjęcie i opis obiektu drewnianej architektury.
3. „Co się kryło pod strzechą“
Działanie to polega na realizacji warsztatowej oferty edukacyjnej, dokumentacyjnej i animacyjnej odnoszącej się do budownictwa wsi powiatu włodawskiego, której głównym celem jest międzypokoleniowa wymiana doświadczeń i umiejętności w sposób kreatywny i innowacyjny.
Działać będzie "Młodzieżowa grupa inwentaryzacyjna" jako forma wolontariatu edukacyjnego skierowana dla młodzieży. Są to coroczne wyjazdy terenowe, dla grupy uczniów z ponadpodstawowych szkół powiatu włodawskiego. Specjaliści z muzeum wraz z lokalnymi cieślami, stolarzami pokazują, jakie są elementy architektoniczne, jak kiedyś budowano chałupy, a jak teraz się je przekształca, jak inwentaryzuje się obiekty jak wyglądają kwestionariusze przygotowane przez naukowców. Jest to również okazja do spotkania z mieszkańcami wsi, poznania historii budynków, realiów codziennej pracy na wsi, zapoznania się z lokalnym folklorem narracyjnym. Działanie służyć będzie wymianie kompetencji międzypokoleniowych i praktycznemu przedstawieniu problematyki badawczej. Jest to również forma zachęcenia mieszkańców wsi do dzielenia się swoim dziedzictwem i wskazanie potrzeby dbania o ich dorobek.
W ramach projektu realizowany jest również cykl warsztatów plastycznych i rękodzielniczych dla najmłodszych zainspirowanych tematyką architektury wsi oraz plastyką obrzędową wykonywaną w obrębie chałupy o nazwie "Mała sztuka pod strzechą". W 2022 roku odbyły się 3 warsztaty dla grup przedszkolnych i szkolnych z powiatu włodawskiego, które prowadzone były przez włodawskich muzealników oraz lokalnych twórców ludowych: Warsztaty tkackie, snycerskie, malowania na szkle, robienia pająków oraz tworzenia zagaty. Jest to oferta edukacyjna opracowana w ramach zadania, która w sposób twórczy i kreatywny, przybliżyć ma najmłodszym odbiorcom pojęcia związane z elementami zagrody oraz artystycznym wymiarem aranżacji wnętrza chałupy.
Nagrywano również "Wieczorki na Polesiu". Pod nazwą wieczorki, kryją się takie wartości jak integracja mieszkańców wsi, którzy podczas wieczorków spotykali się, by wykonywać wspólnie prace takie jak pierzaki, tkanie, czesanie lnu itp. Była to okazja do przekazywania informacji co dzieje się na wsi i najlepsza sposobność na rozwój lokalnego folkloru narracyjnego. Działanie to obejmuje wykonanie dokumentacji w systemie VR 360 wieczorków na Polesiu, które mimo, że w przeobrażonej, współczesnej formie, odbywają się jeszcze wśród mieszkańców, grup zorganizowanych (tj: koła gospodyń, wiejskie zespoły śpiewacze). Materiał będzie wykorzystywany w celach edukacyjnych w Kinie „Zachęta” VR. W tym roku udaliśmy się do Koła Gospodyń Wiejskich w Siedliszczu, Zespołu Śpiewaczego Swańki oraz do tkaczki Stanisławy Kowalewskiej.
Ostatnim etapem projektu w 2024 roku będzie wytyczenie szlaku turystycznego architektury drewnianej Polesia Zachodniego. Opracowanie projektu szlaku turystycznego zrobione będzie przez pracowników muzeum po konsultacjach z Lubelską Regionalną Organizacją Turystyczną. Szlak naniesiony będzie na mapę w zakładce strony projektu muzeum, ale również stworzona zostanie aplikacja mobilna połączona z GPS, która prowadzić będzie turystów przez szlak architektury drewnianej Polesia Zachodniego. We wrześniu 2024 roku planowany jest pierwszy Rajd inauguracyjny szlakiem architektury drewnianej Polesia Zachodniego.
Projekt „Od chałupy do chałupy – szlakiem drewnianej architektury Polesia Zachodniego“ realizowany jest przez Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie, dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa w ramach programu Kultura ludowa i tradycyjna.
