Utracony świat. Podróże Leona Barszczewskiego po XIX-wiecznej Azji Środkowej

Wystawa ze zbiorów Igora Strojeckiego

Leon Barszczewski (1849-1910) – fotograf, podróżnik, badacz ludów Azji Środkowej.

Leon Barszczewski urodził się w Warszawie 20 lutego 1849 r. Po przedwczesnej śmierci rodziców został wzięty pod rosyjską „opiekę rządową” i wysłany do szkoły kadetów w Kijowie, co zadecydowało o jego dalszych losach – służbie w armii carskiej Rosji. W latach 1876-1897 mieszkał w Samarkandzie, która stała się jego bazą wypadową m.in. na terytorium Emiratu Buchary, Chanatów Badachszanu i Darwazu. Podczas podróży opracowywał mapy terenu, biegu rzek i dróg, badał szlaki komunikacyjne na pograniczu Chin i Afganistanu, odkrył wiele pokładów złóż mineralnych, w tym rud metali i kamieni szlachetnych. W trakcie wypraw gromadził okazy botaniczne, zoologiczne i mineralogiczne oraz prowadził obserwacje etnograficzno-antropologiczne. Był jednym z pierwszych badaczy prowadzących badania archeologiczne na wzgórzu Afrasiab przyczyniając się do odkrycia starożytnej Samarkandy. Leon Barszczewski w swych dziennikach z podróży zanotował liczne obserwacje botaniczne, zoologiczne, geograficzne i geologiczne. Z zebranych w trakcie wypraw licznych okazów przyrodniczych, archeologicznych i etnograficznych utworzył muzeum – późniejsze Muzeum Historyczne miasta Samarkandy. Tereny, po których podróżował Leon Barszczewski leżą obecnie w przeważającej części w granicach Republik Uzbekistanu i Tadżykistanu.

W trakcie licznych wypraw podróżnikowi towarzyszył aparat fotograficzny. Dzięki temu, co utrwalił na szklanych negatywach możemy dziś podziwiać krajobrazy i architekturę Emiratu Buchary, wizerunki tamtych ludzi, zobaczyć ich zajęcia i życie codzienne. W kadrze zatrzymał wiele portretów mężczyzn w barwnych strojach, scen rodzajowych oraz niepowtarzalne wizerunki kobiet. Na niezbadanych dotychczas terenach był niejednokrotnie pierwszym Europejczykiem widzianym przez tamtejszych mieszkańców. Dzięki swej ciekawości ludzi oraz tolerancji i przyjaznemu nastawieniu wobec miejscowej ludności szybko zjednywał sobie zaufanie i szacunek tubylców, spisywał ich miejscowe podania, legendy i wierzenia. Jego zdjęcia, docenione i zauważane, zostały nagrodzone złotymi medalami na wystawach fotograficznych w 1895 r. w Paryżu (za wizerunki lodowców azjatyckich) oraz w 1901 r. w Warszawie („za widoki i sceny rodzajowe wschodnie”). Bez wątpienia Leona Barszczewskiego można uznać za prekursora fotografii reportażowej. Zbiór fotografii podróżnika jest jedyną tego typu w Polsce dokumentacją ikonograficzną terenów Azji Środkowej końca XIX wieku.

Leon Barszczewski prowadził pionierskie badania lodowców w Górach Zerawszańskich i Hissarskich, był pierwszym polskim badaczem lodowców Azji i cenionym w środowisku naukowym glacjologiem. Jeden z lodowców południowego zbocza Grzbietu Hissarskiego nosił jego imię nadane przez ukraińskiego botanika prof. Władimira Lipskiego. Ten sam uczony, w uznaniu zasług Barszczewskiego nazwał również jego imieniem roślinę – Czosnek Barszczewskiego (Allium barsczewskii Lipsky). Jako ceniony badacz Leon Barszczewski należał m.in. do Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego.

Po zakończeniu służby w Azji Środkowej został przeniesiony do Siedlec, gdzie w roku 1904 ufundował Szkołę Handlową dla dziewcząt (obecne II Liceum Ogólnokształcące im. św. Królowej Jadwigi). Zmarł tragicznie 22 marca 1910 r. w Częstochowie. Obecnie spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Igor Strojecki – prawnuk

 

Czas ekspozycji: 26 maja - 21 sierpnia 2018 r.